Το Παλαιολιθικό Σεμινάριο (2015-2018) ήταν μια κοινή προσπάθεια των τμημάτων Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών για τη συνομιλία της Παλαιολιθικής Αρχαιολογίας με το ειδικό και ευρύ κοινό. Οι ομιλητές, ερευνητές και πανεπιστημιακοί από την Ελλάδα και το εξωτερικό, παρουσίασαν στο κεντρικό κτίριο του ΕΚΠΑ τις έρευνες πεδίου και συζήτησαν σύγχρονα θεωρητικά και ερμηνευτικά ζητήματα. Χάρη στη χορηγία του Ιδρύματος Μποδοσάκη οι ομιλίες αυτές βιντεοσκοπήθηκαν και διατίθενται διαδικτυακά μαζί με το υλικό της παρουσίασής τους ελεύθερα προσβάσιμες σε όλους από το BLOD (Bodossaki Lectures on Demand). Ευχαριστούμε τον διευθυντή τηςΒρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών, καθ. John Bennet, για τη φιλοξενία ομιλητών.
Η Δημόσια Αρχαιολογία αποσκοπεί στην ενεργό εμπλοκή της τοπικής κοινότητας και όλων των ενδιαφερομένων στην ερευνητική διαδικασία. Είναι στοιχείο του γονιδιώματος της «Παλαιολιθικής Λέσβου». Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής, τα σκάμματα και το εργαστήριο είναι ανοιχτά στους επισκέπτες και εθελοντές ανασκαφείς σε ένα πρωτότυπο πείραμα αρχαιολογικής εξωστρέφειας. Μέσα από ανοιχτές εκδηλώσεις, η αρχαιολογική ομάδα συνομιλεί με και λογοδοτεί στο ευρύ κοινό, του χωριού, του νησιού και της Ελλάδας, για την πορεία της έρευνας και τα ευρήματα. Συμμετέχει σε πρωτοβουλίες πολιτών για την ευαισθητοποίηση και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Τέλος, πραγματοποιεί επιτόπια εθνογραφική έρευνα, στο πλαίσιο μεταπτυχιακής εργασίας και διδακτορικής διατριβής, και μελετά τη δυναμική σχέση της αγροτικής κοινότητας με το καινούργιο αρχαιολογικό κεφάλαιο που αποκαλύπτει η Παλαιολιθική έρευνα.
Η ανασκαφή στο Λισβόρι-Το όραμα για την αειφόρο ανάπτυξη, Ν. Γαλανίδου, Σύλλογος Μεσοτοπιτών Λέσβου «Η Αναγέννηση», Αθήνα, Μάρτιος 2019
Η Παλαιολιθική έρευνα στο Λισβόρι και η σημασία της για την ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής Πολιχνίτου, Ν. Γαλανίδου, Πολύκεντρο Πολιχνίτου, Αύγουστος 2018
Η πορεία των εργασιών στην αρχαιολογική θέση Ροδαφνίδια, Λισβορίου, Ν. Γαλανίδου, Ανάδειξη και προβολή της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς και τοπικής αγροτικής παραγωγής του Λισβορίου, Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης, Σεπτέμβριος 2015
Δημόσια αρχαιολογία και προϊστορική έρευνα στο Αιγαίο,Ν. Γαλανίδου, ΚΥΘΝΙΑ 2015, Κέντρο Επιστήμης και Πολιτισμού Αιγαίου, Κύθνος, Αύγουστος 2015
Επιστημονική και υλικοτεχνική υποστήριξη προσφέρει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου, οι έφοροι κ. Αθηνά Χριστίνα Λούπου και δρ. Παύλος Τριανταφυλλίδης και το προσωπικό της. Πολύτιμη είναι η τεχνική συνδρομή και φιλοξενία που παρέχουν το Τοπικό Συμβούλιο Λισβορίου και ο πρόεδρός του κ. Θεόδωρος Χατζηπαναγιώτης, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Λισβορίου «ο Θεόφιλος» και η πρόεδρός του κ. Μαρία Ντούσια, η Ιερά Μονή Δαμανδρίου και ο ηγούμενος πατήρ Μιχαήλ, καθώς και οι κάτοικοι του Λισβορίου.
Η «Παλαιολιθική Λέσβος» προσφέρει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης στην έρευνα πεδίου σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και άλλα ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού. Η εργασία είναι εθελοντική και συλλογική. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών, τα Ροδαφνίδια μετατρέπονται σε ένα υπαίθριο σχολείο αρχαιολογίας και γεωλογίας του Τεταρτογενούς. Παράλληλα, το δημοτικό σχολείο στο Λισβόρι φιλοξενεί το εργαστήριο της ανασκαφής, όπου πραγματοποιούνται μαθήματα και πρακτικές ασκήσεις.
Ελάχιστη διάρκεια συμμετοχής είναι οι τρεις εβδομάδες. Το πρόγραμμα δέχεται αιτήσεις κάθε χρόνο από 15 Μαρτίου μέχρι 15 Μαΐου. Για περισσότερες πληροφορίες, επικοινωνήστε στο uocpalaeoarch[at]gmail[dot]com
To πρόγραμμα «Παλαιολιθική Λέσβος» εκπονείται από επιστήμονες με ειδίκευση στην αρχαιολογία, τη γεωαρχαιολογία, την αρχαιομετρία, τις γεωεπιστήμες, την παλαιοκλιματολογία και την παλαιογεωγραφία, υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Νένας Γαλανίδου.
H «Παλαιολιθική Λέσβος» έχει παραγάγει ένα corpus μελετών για την πολιτιστική και φυσική κληρονομιά του Αιγαίου. Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει δημοσιεύσεις που προήλθαν από το πρόγραμμα και δημοσιεύσεις σχετικές με το πρόγραμμα.
Δημοσιεύσεις από το πρόγραμμα
Galanidou, N. 2020. Re-inventing public Archaeology in Greece. In: Christofilopoulou, A. (ed.), Material Cultures in Public Engagement: Re-inventing Public Archaeology within Museum collections. Oxbow Books, Oxford, 77-93.
Sakellariou, D. & Galanidou, Ν. 2017. Aegean Pleistocene Landscapes Above and Below Sea-Level: Palaeogeographic Reconstruction and Hominin Dispersals. In: Baily, G.N., Harff, J., Sakellariou, D. (eds.), UndertheSea: ArchaeologyandPalaeolandscapesoftheContinentalShelf. Coastal Research Library, 20, Springer, Cham., 335-359.
Galanidou, N., Athanassas, C., Cole, J., Iliopoulos, G., Katerinopoulos, A., Magganas, A., McNabb, J. 2016. The Acheulian Site at Rodafnidia, Lisvori, on Lesbos, Greece: 2010–2012. In: Harvati, Κ. & Roksandic, Μ. (eds.), Paleoanthropology of the Balkans and Anatolia. Springer, Dordrecht, 119-138.
Καρκαζή, Ε. 2018. Πρώτες ύλες κατασκευής εργαλείων λαξευμένου λίθου στην Παλαιολιθική Ελλάδα: ιδιότητες, πηγές και οικονομία. Διδακτορική Διατριβή. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Μπέκα, Γ. 2018. Καταγωγή και εξέλιξη του ανθρώπου και τοπική ταυτότητα: η συμβολή της Παλαιολιθικής Αρχαιολογίας. Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Παπαδάκη, Α.2015. Στρωματογραφική και μικροπαλαιοντολογική μελέτη Πλειστοκαινικών ιζημάτων από την Παλαιολιθική θέση Ροδαφνίδια Λισβορίου, Λέσβου. Προπτυχιακή Διπλωματική Εργασία. Τμήμα Γεωλογίας, Πανεπιστήμιο Πάτρας
Τσακανίκου, Π. 2020. Χωρικά μοντέλα για την μετακίνηση και την εγκατάσταση ανθρωπιδών στην ανατολική και βορειοανατολική Μεσόγειο κατά την Κατώτερη Παλαιολιθική: η προοπτική του Αιγαίου. Διδακτορική διατριβή. Κέντρο για την Αρχαιολογία της Καταγωγής του Ανθρώπου, Πανεπιστήμιο του Southampton
Σχετικές δημοσιεύσεις
Boëda, E. 1994. Le concept Levallois: variabilité des méthodes. Monographie du CRA 9. CNRS, Paris.
Carbonell, E. & Mosquera, M. 2006. The emergence of a symbolic behaviour: the sepulchral pit of Sima de los Huesos, Sierra de Atapuerca, Burgos, Spain. Comptes Rendus Palevol, 5(1-2), 155-160.
Clark, G. 1969. World Prehistory: A New Synthesis. Cambridge University Press, Cambridge.
Cook, J. 2013. Ice Age Art: arrival of the Modern Mind. The British Museum Press, London.
Kohn, Μ. & Mithen, S. 1999. Handaxes: Products of Sexual Selection? Antiquity, 73, 518-526.
Kuman, K. 2014. Acheulean Industrial Complex. In: Smith, C. (ed.) Encyclopedia of Global Archaeology. Springer, New York. DOI:
Roe, D. 1981. The Lower and Middle Palaeolithic Periods in Britain. Routledge & Kegan Paul, London.
Sharon, G. & Beaumont, P. 2006. Victoria West: a highly standardized prepared core technology. In: Goren-Inbar, N. & Sharon, G. (eds.), Axe age: Acheulian toolmaking from Quarry to Discard. Equinox, London, 181-200.
Sharon, G. 2007. Acheulian Large Flake Industries: Technology, Chronology and Significance. British Archaeological Reports IS 1701.Oxford.
Stout, D., Bril, B., Roux, V., DeBeaune, S., Gowlett, J., Keller, C., Stout, D. 2002. Skill and cognition in stone tool production: an ethnographic case study from Irian Jaya. Current anthropology, 43(5), 693-722.
Wynn, T. & Gowlett, J. 2018. The handaxe reconsidered. Evolutionary Anthropology, 27(1), 21-29.
The Aegean Palaeolithic research agenda, Ν. Γαλανίδου, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
The Acheulean site of Rodafnidia: geology, stratigraphy and chronology, Γ. Ηλιόπουλος, Γ. Αλεξόπουλος, Π. Παπαδοπούλου, Α. Ζεληλίδης, Σ. Δίλαλος, Ν. Βούλγαρης A. Biggin, L.J. Arnold, N. Taffin, Ν. Γαλανίδου, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
The Acheulean site of Rodafnidia: detailed sedimentological analyses, Ν. Μπουρλή, Γ. Ηλιόπουλος, Ν. Γαλανίδου, A. Ζεληλίδης, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
The palaeoenvironment of the Acheulean site of Rodafnidia: the microfossil record, Π. Παπαδοπούλου, Κ. Βασιλειάδου, Μ. Κολενδριανού, Γ. Ηλιόπουλος, Ν. Γαλανίδου, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
The Villafranchian fauna of Vatera, Lesbos, Greece, Athanassiou, Γ. Λύρας, A.A.E. van der Geer, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
Αρχαιολογία και καθημερινότητα. Η δημόσια αρχαιολογία στο προσκήνιο, Γ. Μπέκα και Ν. Γαλανίδου, Υλικός Πολιτισμός, Αρχαιολογία και Τουρισμός: Από τα αρχαιολογικά αντίγραφα στις ταξιδιωτικές υλικότητες και τα τουριστικά αναμνηστικά (souvenirs), Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο, Οκτώβριος 2021
Διερευνώντας τις απαρχές της ανθρώπινης παρουσίας στο Αιγαίο: Παλαιολιθική Λέσβος, Ν. Γαλανίδου, Οι αρχαιολογικές δραστηριότητες του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογία: Έρευνα και Εκπαίδευση, Ρέθυμνο, Νοέμβριος 2021
The Aegean Acheulean: a view from Rodafnidia on Lesbos, Ν. Γαλανίδου, Γ. Ηλιόπουλος, Π. Τσακανίκου, Ε. Καρκαζή, Π. Παπαδοπούλου, Ν. Μπουρλή, Α. Ζεληλίδης, Α. Μαγγανάς, L. Arnold, International Union of Prehistoric and Protohistoric Sciences-, XIX Congress of the UISPP (International Union of Prehistoric and Protohistoric Sciences-Union Internationale des Sciences Préhistoriques et Protohistoriques), Casablanca, Σεπτέμβριος 2021
The Aegean dryland: The lost ‘middle route’ to Europe? Assessing implications for hominin movement and occupation during the Lower Palaeolithic, Π. Τσακανίκου, CAHO Seminar Series 2020-2021, Centre for the Archaeology of Human Origins, Πανεπιστήμιο του Southampton, Ηνωμένο Βασίλειο, Φεβρουάριος 2021
Acheuleans in the Aegean Neanderthals in the Ionian Sea: A view from SE Europe, Ν. Γαλανίδου, The Prehistoric Society Europa Conference 2018 – Coastal Archaeology in Prehistory, A conference celebrating the achievements of Professor Geoff Bailey in the field of European prehistory, Πανεπιστήμιο York, Αγγλία, Ιούνιος 2018
Θάλασσα και χέρσος κατά το Τεταρτογενές και η αρχαιολογία των πρώιμων μεταναστεύσεων, Ν. Γαλανίδου, 3ο Διεθνές Γεω-πολιτισμικό συνέδριο «Σαμαριά», Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου, Χανιά, Μάιος 2016
Lower Palaeolithic Rodafnidia: lithic raw material provenance and petrography, Ε. Καρκαζή, Α. Μαγκανάς, Α. Κατερινόπουλος, Γ. Ηλιόπουλος, Ν. Γαλανίδου, 2ο Διεθνές Γεω-πολιτισμικό συνέδριο «Σίγρι 2015», Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Λέσβος, Ιούνιος 2015
Archaeological discovery on the Aegean shelf, Ν. Γαλανίδου, Διεθνές συνέδριο European Maritime Day Conference – Maritime Cultural Heritage and Blue Growth: What’s the Connection, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Μάιος 2015
Middle Pleistocene Hominids in Greece: a view from the Acheulean site of Rodafnidia on Lesvos, Ν. Γαλανίδου, Σεμινάριο, Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών, Μάιος 2015
Middle Pleistocene Hominins at the doorstep of Europe: The Acheulean Site of Rodafnidia on Lesvos, Greece, Ν. Γαλανίδου, PalMeso σεμινάριο, Dept. of Archaeology, Πανεπιστήμιο Cambridge, Αγγλία, Μάρτιος 2015
Public engagement with the ancient world in Greece: Limitations and prospects, Ν. Γαλανίδου, Material Cultures in Public Engagement: European Perspectives on public engagements with collections of the Ancient World, Fitzwilliam Museum, Πανεπιστήμιο του Cambridge, Αγγλία, Μάρτιος 2015
Middle Pleistocene Hominins on the Eastern Doorstep of Europe: The Acheulean Site of Rodafnidia on Lesvos, Greece, N. Γαλανίδου, The York Seminars, Dept. of Archaeology, Πανεπιστήμιο York, Αγγλία, Μάρτιος 2015
2014
Τhe Acheulean site at Rodafnidia, Lisvori on Lesvos, Greece, Ν. Γαλανίδου, European Acheuleans. Northern v. Southern Europe: Hominins, technical behaviour, chronological and environmental contexts, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, Παρίσι, Γαλλία, Νοέμβριος 2014
New Palaeolithic Research in the Aegean and Ionian Seas: Implications for Dispersal and Underwater Research, Ν. Γαλανίδου, DISPERSE Project. Dynamic Landscapes, Coastal Environments and Human Dispersals, Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, Ανάβυσσος, Νοέμβριος 2014
Από την Αφρική στο Αιγαίο: Τα πρώτα ίχνη του ανθρώπου στον Ελλαδικό χώρο, Ν. Γαλανίδου, Δαρβινική Δευτέρα, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ηράκλειο, Οκτώβριος 2014
Lower Palaeolithic research where Asia meets Europe: The Acheulean Rodafnidia on Lesvos, Greece, N. Γαλανίδου, Σεμινάριο Institut de Paléontologie Humaine, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Παρίσι, Γαλλία, Σεπτέμβριος 2014
Cherts and prehistoric artifacts: first petrological results from new findings in Meganisi island, Lefkas and Rodafnidia, Lisvori, Lesvos, Greece, Α. Μαγκανάς, Ν. Γαλανίδου, Π. Χατζημπαλόγλου, Γ. Ηλιόπουλος, Α. Κατερινόπουλος, Διεθνές συμπόσιο – Coastal Landscapes, Mining Activities & Preservation of Cultural Heritage, Μήλος, Σχολή Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος ΕΚΠΑ, Σεπτέμβριος 2014
The Quaternary Sea: Α linking thread in early human travels in the Aegean Basin, Ν. Γαλανίδου, Archaeology of the Sea International Conference του ΥΠΠΟ με το Ελεύθερο Παν/μιο των Βρυξελλών και το Καθολικό Παν/μιο της Λουβέν συνοδευτικό της έκθεσης Nautilus, Navigating Greece, Βασιλικά Μουσεία, Βρυξέλλες, Μάρτιος 2014
2013
Pleistocene Submerged Landscapes and Palaeolithic Archaeology in the Tectonically Active Aegean Region, Δ. Σακελλαρίου, Ν. Γαλανίδου, Under the Sea: Archaeology and Palaeolandscapes, Πανεπιστήμιο Szczecin, Πολωνία, Σεπτέμβριος 2013
Palaeolithic research where east meets west, Rodafnidia on Lesvos, NE Aegean Sea, Ν. Γαλανίδου, J. MacNabb, Γ. Ηλιόπουλος, J. Cole, European Palaeolithic Conference, Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο, Φεβρουάριος 2013
2012
Excavating Rodafnidia, an Acheulean open air-site on Lesvos, NE Aegean Sea, Ν. Γαλανίδου, J. MacNabb, Γ. Ηλιόπουλος, J. Cole, Human Evolution in the Southern Balkans, Πανεπιστήμιο Tübingen, Γερμανία, Δεκέμβριος 2012
Τα αρχαιολογικά ευρήματα από τα Ροδαφνίδια είναι λίθινα εργαλεία, αποκρούσματα και πυρήνες από διαφορετικές εκδοχές της Αχελαίας τεχνικής παράδοσης. Η εργαλειοτεχνία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, έναν αξιοσημείωτο αριθμό Μεγάλων Κοπτικών Εργαλείων, χειροπελέκεις, τρίεδρα και κοπείς. Πέραν της λιθοτεχνίας, λιγοστά μικροπαλαιοντολογικά κατάλοιπα, ορατά μόνο με μικροσκοπική παρατήρηση, προέρχονται από την υγρή κοσκίνιση και την επίπλευση των ιζημάτων. Αποτελούνται από τα οστρακώδη Candona negleta και Iliocypris gibba, από θραύσματα δοντιών τρωκτικών (οικογένειες Cricetidae, Arvicolidae), από θραύσματα κελυφών γαστεροπόδων και από γυρογονίτες χαροφύτων. Η παρουσία των δύο οστρακωδών και οι γυρογονίτες χαροφύτων καταδεικνύουν την παρουσία περιβαλλόντων γλυκού νερού στα Ροδαφνίδια. Η παρουσία οργανικών καταλοίπων είναι μικρή, συνεπώς η χημική σύσταση των ιζημάτων και η αποθετική ιστορία της αρχαιολογικής θέσης δεν ευνοούν τη διατήρησή τους.
Στη Λέσβο απαντάται για πρώτη φορά στη νοτιοανατολική Ευρώπη ένα πολυπληθές αρχαιολογικό σύνολο που ανήκει στην Αχελαία τεχνική παράδοση. Η αρχαιότερη μαρτυρία για την παράδοση αυτή χρονολογείται στα 1,76 εκατ. χρόνια στο Kokiselei της Κένυας, και λίγο αργότερα, στα 1,7 εκατ. χρόνια, στο Konso της Αιθιοπίας (Kuman, 2014). Έλαβε το όνομά της από τη θέση St. Acheul της Γαλλίας με ανάδοχο τον Gabriel de Mortillet το 1869, και χαρακτηριστικό της είναι τα Μεγάλα Κοπτικά Εργαλεία που προστίθενται και εμπλουτίζουν την προϋπάρχουσα εργαλειακή γκάμα των πυρήνων και φολίδων. Στην ονοματολογία του Grahame Clark (1969) περιγράφεται ως «Mode II». Είναι η μακροβιότερη τεχνολογική κατάκτηση του ανθρώπινου γένους, καθώς επιβιώνει για ενάμιση εκατομμύριο χρόνια. Θα συνοδέψει τα προγονικά μας είδη στην έξοδό τους από την Αφρική και στην κατάκτηση της Ευρασίας. Η γεωγραφική διασπορά της Αχελαίας εκτείνεται σε ολόκληρο τον γνωστό κόσμο της πρώιμης Παλαιολιθικής περιόδου από τη Νοτιοαφρικανική Ένωση έως την Αγγλία και από την Ιβηρική Χερσόνησο έως την Κίνα, και είναι η αρχαιότερη τεχνολογία που χρησιμοποιούν οι πρώτοι κάτοικοι του Αιγαίου στη Λέσβο.
Η Αχελαία λιθοτεχνία του Κόλπου της Καλλονής παρουσιάζει αξιοσημείωτη ποικιλία ως προς το μέγεθος και τα τελικά προϊόντα και θα μπορούσε να εικονογραφήσει ένα εγχειρίδιο για τα εργαλεία της παράδοσης αυτής. Οι εγχειρηματικές αλυσίδες από τα Ροδαφνίδια ανήκουν σε τρεις ενότητες: Στην πρώτη ανήκει η εγχειρηματική αλυσίδα κατασκευής πυρηνικών εργαλείων που μορφοποιούνται σε μεγάλα κοπτικά εργαλεία με τη μετασκευή της πρώτης ύλης. Στη δεύτερη ενότητα ανήκουν σχετικά απλές και σύντομες εγχειρηματικές αλυσίδες με τεχνικές πράξεις που προορίζονται για την απόσπαση φολίδων, δηλαδή στρογγυλών ή οβάλ αποκρουσμάτων, από πυρήνες με ένα ή δύο ορθογώνια επίπεδα επίκρουσης· οι φολίδες αυτές με την κατάλληλη επεξεργασία, μονοπρόσωπη (στη μία όψη του αντικειμένου) ή αμφιπρόσωπη (και στις δύο όψεις του αντικειμένου), θα μετασκευαστούν σε μεγάλα κοπτικά εργαλεία. Στην τρίτη ενότητα, τέλος, ανήκουν εργαλεία σε αποκρούσματα που έχουν αποσπασθεί από προετοιμασμένους πυρήνες.
Ποιοι ήταν οι δημιουργοί των αρχαιότερων λιθοτεχνιών της Λέσβου; Μέχρι σήμερα δεν έχουν εντοπιστεί στο νησί παλαιοανθρωπολογικά κατάλοιπα που θα δώσουν μια έγκυρη απάντηση. Στην Αφρική, πρώτοι δημιουργοί της Αχελαίας ήταν οι Homo ergaster (στο Sterkfontein της Νοτιοαφρικανικής Ένωσης και την Daka της Αιθιοπίας, κατάλοιπα του είδους αποκαλύφθηκαν μαζί με Αχελαία εργαλειοτεχνία). Στην Ευρασία ήταν αρχικά οι Homo erectus. Αργότερα σε Αφρική και δυτική Ευρασία δημιουργοί της ήταν οι Homo heidelbergensis (στο Bodo της Αιθιοπίας, το Elandsfontein της Νοτιοαφρικανικής Ένωσης, το Ndutu της Τανζανίας και το Broken Hill της Ζάμπιας, κατάλοιπα του είδους αποκαλύφθηκαν μαζί με Αχελαία εργαλειοτεχνία).
Τα Μεγάλα Κοπτικά Εργαλεία προορίζονται για βαριές δουλειές και με κριτήριο τη λειτουργία, διακρίνονται σε αξίνα, κοπέα και χειροπέλεκυ. Με κριτήριο τη μορφή διακρίνονται σε μονοπρόσωπα (δουλεμένα στη μία μόνο όψη), αμφιπρόσωπα (δουλεμένα και στις δύο όψεις) και τρίεδρα (η αιχμηρή απόληξη διαμορφώνεται από τη σύγκλιση τριών εδρών). Η αξίνα είναι μεγάλο και χονδροειδές εργαλείο με πλανο-κυρτή ή τριγωνική διατομή και συμπαγές και παχύ αιχμηρό άκρο. Ο κοπέας είναι εργαλείο αμφιπρόσωπα δουλεμένο σε μεγάλη φολίδα. Το ενεργό του άκρο είναι μια επιφάνεια προσανατολισμένη κάθετα ή πλάγια στον επιμήκη άξονα που καταλήγει σε ευθύγραμμη ή λοξότμητη κόψη όμοια με εκείνη του μπαλτά.
Ο χειροπέλεκυς είναι εργαλείο συμμετρικό ή σχεδόν-συμμετρικό ως προς τον επιμήκη του άξονα, με κεντροφερείς απολεπίσεις και στις δύο του όψεις. Το ενεργό άνω άκρο του έχει αιχμηρή απόληξη που σχηματίζεται από τη σύγκλιση των δύο πλευρικών ακμών, ενώ το μη ενεργό κάτω άκρο του χωρά συνήθως στην ανθρώπινη παλάμη. Για την κατασκευή του χειροπέλεκυ, άλλοτε λαξεύεται ο πυρήνας της πρώτης ύλης (κόνδυλος, κροκάλα ή πλακέτα) κι άλλοτε μορφοποιείται ένα μεγάλο απόκρουσμα. Αρχικά ήταν εξ ολοκλήρου δουλεμένος με σκληρό πέτρινο κρουστήρα, αλλά από τις 800 χιλιάδες χρόνια και μετά το τελείωμα του χειροπέλεκυ γίνεται με μαλακό κρουστήρα από κέρατο, κόκκαλο ή ξύλο.
Ως πολυ-λειτουργικό εργαλείο που το χειρίζεται εξ επαφής το ανθρώπινο χέρι, εν πολλοίς θυμίζει τα σημερινά έξυπνα τηλέφωνα. Η εργονομία του μπορεί να είναι ένας από τους λόγους για την ευρεία γεωγραφική εξάπλωση στα δύο τρίτα του Παλαιολιθικού κόσμου και για τη μακρά διάρκεια της παρουσίας του στην ιστορία της τεχνολογίας, αλλά όχι ο μοναδικός. Στο γεωγραφικό εύρος και το χρονικό βάθος της παρουσίας του εμφανίζει ποικιλότητα ως προς το μέγεθος και παραλλαγές ως προς το σχήμα (αμυγδαλόσχημο, ωοειδές, καρδιόσχημο) (Key, 2019) και ενίοτε απαντάται ακόμα και σε αντι-εργονομικές υπερτροφικές μορφές (Wynn & Gowlett, 2018).
Η ικανότητα του προϊστορικού ανθρώπου να συλλάβει την ιδέα και να υλοποιήσει το αμφιπρόσωπα δουλεμένο συμμετρικό σχήμα του χειροπέλεκυ, εκπορεύεται από το κοινωνικό και πολιτισμικό του περιβάλλον και μαρτυρά ένα γνωσιακό άλμα και την εμφάνιση της συμβολικής και γεωμετρικής σκέψης. Πέρα από τη στενή λειτουργία του ως εργαλείου κρεούργησης (κοπής και τεμαχισμού), ο χειροπέλεκυς λειτουργούσε και ως μέσο εξωτερίκευσης της σκέψης και μεταφοράς μηνυμάτων (Cook, 2013). Αρκετοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι με τη χειροποίητη συμμετρία του ξεκινά η αισθητική αναζήτηση των προγόνων μας και ικανοποιείται η ανάγκη για επικοινωνία. Οι ερμηνείες είναι πολλές και όχι κατ’ ανάγκη αλληλοαποκλειόμενες. Μπορεί να λειτούργησε ως μέσο σεξουαλικής επίδειξης για την προσέλκυση ερωτικών συντρόφων (Kohn & Mithen, 1999), ως σύμβολο της ταυτότητας ενός ατόμου ή μιας ομάδας (Carbonell & Mosquera, 2006), ως τεκμήριο ικανού λιθοξόου (Stout, κ.α., 2002) ή τεκμήριο της ιδιότητας του κατόχου του (Roe, 1981). Παρά τη σκληρότητά του, ο λίθος μετατρέπεται σταδιακά σε εύπλαστο υλικό όπου όχι μόνο αποτυπώνεται η ικανότητα για σχεδιασμό, λήψη και υλοποίηση τεχνικών αποφάσεων, αλλά και ικανοποιείται η ανθρώπινη ανάγκη για κοινωνική αλληλεπίδραση και ανησυχία για διάκριση στην κοινωνική σφαίρα.
Στην Αχελαία παράδοση απαντάται άλλη μια καινοτομία: η προετοιμασία του πυρήνα κατά τέτοιο τρόπο ώστε να παραχθεί εντέλει ένα απόκρουσμα με προκαθορισμένη μορφή. Οι απαρχές της εντοπίζονται στη λιθοτεχνία Victoria West στη νότια Αφρική (Sharon & Beaumont, 2006), ενώ ένας μεγάλος πυρήνας Levallois σε βασάλτη προέρχεται από την ηλικίας 780 χιλιάδων ετών αρχαιολογική θέση GBY στις όχθες του Ιορδάνη Ποταμού του βόρειου Ισραήλ (Goren-Inbar, 2018). Τα ευρήματα αυτά μαρτυρούν την εννοιολογική σχέση της κατασκευής των χειροπελέκεων με την Τεχνική Levallois (Boëda, 1994), που θα αποτελέσει την αιχμή του δόρατος της καινοτομίας κατά την επόμενη φάση και που επί πολλές δεκαετίες εθεωρείτο κατάκτηση του Ανθρώπου του Νεάντερταλ.
Για τη χρονολόγηση της αρχαιολογικής θέσης χρησιμοποιούνται συνδυαστικά σχετικές (καθορισμός στρωματογραφίας, τεχνομορφολογικά χαρακτηριστικά της λιθοτεχνίας, αναγνώριση μικροαπολιθωμάτων, παλυνολογία) και απόλυτες μέθοδοι χρονολόγησης (Οπτικώς Διεγειρόμενη Φωταύγεια pIRIR, παλαιομαγνητισμός).
Τέσσερα δείγματα από τα σκάμματα της πρώτης ανασκαφικής εξόρμησης υποβλήθηκαν σε ανάλυση με τη μέθοδο της Οπτικώς Διεγειρόμενης Φωταύγειας pIRIR, βάσει του πρωτοκόλλου των Thiel et al. (2011), στο εργαστήριο αρχαιομετρίας Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. Δημόκριτος στην Αθήνα. Τα αποτελέσματα της χρονολόγησης και η συζήτηση τους δημοσιεύθηκαν στο Galanidou et al. 2016. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αυτά οι ποταμοχειμάρριες αποθέσεις, το περιβάλλον εύρεσης των Παλαιολιθικών εργαλείων, εκτέθηκαν για τελευταία φορά στην ηλιακή ακτινοβολία στο χρονολογικό φάσμα μεταξύ 476 και 164 χιλιάδων ετών πριν σκεπαστούν από άλλες επιχώσεις. Οι ηλικίες αυτές είναι, επομένως, ελάχιστες ηλικίες για τη δραστηριότητα των προϊστορικών ομάδων στη νοτιοδυτική Λέσβο, και βρίσκονται σε συμφωνία με τα τεχνολογικά και τυπολογικά χαρακτηριστικά των ευρημάτων. Η παρουσία της Αχελαίας παράδοσης σε μεγάλο χρονικό ανάπτυγμα στα Ροδαφνίδια συνδέεται με την προτίμηση που έδειχναν οι ανθρωπίδες στη νοτιοδυτική Λέσβο, ώστε να την επισκέπτονται και να διαβιούν στις παρυφές της Λεκάνης της Καλλονής κατ’ επανάληψη.
Απαγορεύεται η μερική ή ολική χρήση, αναπαραγωγή, αναδημοσίευση υλικού από το www.palaeolithiclesbos.org σε οποιοδήποτε άλλο μέσο, ηλεκτρονικό ή έντυπο, χωρίς γραπτή άδεια του κατόχου των Πνευματικών Δικαιωμάτων.
Partial or total use, reproduction, republication of material from www.palaeolithiclesbos.org in any other medium, electronic or printed, without the written permission of the Copyright holder is prohibited.
Χρησιμοποιούμε cookies στον ιστότοπό μας για να σας προσφέρουμε την πιο σχετική εμπειρία, θυμόμαστε τις προτιμήσεις σας και επαναλαμβανόμενες επισκέψεις. Κάνοντας κλικ στο "Αποδοχή όλων", συναινείτε στη χρήση ΟΛΩΝ των cookies. Ωστόσο, μπορείτε να επισκεφτείτε τις "Ρυθμίσεις cookies" για να παρέχετε μια ελεγχόμενη συγκατάθεση.
Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί cookies για να βελτιώσει την εμπειρία σας κατά την πλοήγηση στον ιστότοπο. Από αυτά, τα cookies που κατηγοριοποιούνται ως απαραίτητα αποθηκεύονται στο πρόγραμμα περιήγησής σας καθώς είναι απαραίτητα για τη λειτουργία των βασικών λειτουργιών του ιστότοπου. Χρησιμοποιούμε επίσης cookies τρίτων που μας βοηθούν να αναλύσουμε και να κατανοήσουμε πώς χρησιμοποιείτε αυτόν τον ιστότοπο. Αυτά τα cookies θα αποθηκευτούν στο πρόγραμμα περιήγησής σας μόνο με τη συγκατάθεσή σας. Έχετε επίσης την επιλογή να εξαιρεθείτε από αυτά τα cookies. Ωστόσο, η εξαίρεση από ορισμένα από αυτά τα cookie μπορεί να επηρεάσει την εμπειρία περιήγησής σας.
Τα απαραίτητα cookies είναι απολύτως απαραίτητα για τη σωστή λειτουργία του ιστότοπου. Αυτά τα cookies διασφαλίζουν βασικές λειτουργίες και χαρακτηριστικά ασφαλείας του ιστότοπου, ανώνυμα.
Cookie
Διάρκεια
Περιγραφή
cookielawinfo-checkbox-analytics
11 months
Αυτό το cookie ορίζεται από την προσθήκη συναίνεσης για τα cookie GDPR. Το cookie χρησιμοποιείται για την αποθήκευση της συναίνεσης του χρήστη για τα cookies στην κατηγορία "Analytics".
cookielawinfo-checkbox-functional
11 months
Το cookie ορίζεται από τη συγκατάθεση cookie του GDPR για την καταγραφή της συναίνεσης χρήστη για τα cookie στην κατηγορία "Λειτουργικά".
cookielawinfo-checkbox-necessary
11 months
Αυτό το cookie ορίζεται από την προσθήκη συναίνεσης για τα cookie GDPR. Τα cookies χρησιμοποιούνται για την αποθήκευση της συναίνεσης του χρήστη για τα cookies στην κατηγορία "Απαραίτητα".
cookielawinfo-checkbox-others
11 months
Αυτό το cookie ορίζεται από την προσθήκη συναίνεσης για τα cookie GDPR. Το cookie χρησιμοποιείται για την αποθήκευση της συναίνεσης του χρήστη για τα cookies στην κατηγορία "Άλλα".
cookielawinfo-checkbox-performance
11 months
Αυτό το cookie ορίζεται από την προσθήκη συναίνεσης για τα cookie GDPR. Το cookie χρησιμοποιείται για την αποθήκευση της συναίνεσης του χρήστη για τα cookies στην κατηγορία "Απόδοση".
viewed_cookie_policy
11 months
Το cookie ορίζεται από την προσθήκη GDPR Cookie Consent και χρησιμοποιείται για την αποθήκευση του εάν ο χρήστης έχει συναινέσει ή όχι στη χρήση cookies. Δεν αποθηκεύει προσωπικά δεδομένα.
Τα cookies λειτουργικότητας βοηθούν στην εκτέλεση ορισμένων λειτουργιών, όπως η κοινή χρήση του περιεχομένου του ιστότοπου σε πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η συλλογή σχολίων και άλλες λειτουργίες τρίτων.
Τα cookie απόδοσης χρησιμοποιούνται για την κατανόηση και την ανάλυση των βασικών δεικτών απόδοσης του ιστότοπου, γεγονός που βοηθά στην παροχή καλύτερης εμπειρίας χρήστη για τους επισκέπτες.
Τα αναλυτικά cookies χρησιμοποιούνται για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι επισκέπτες αλληλεπιδρούν με τον ιστότοπο. Αυτά τα cookie βοηθούν στην παροχή πληροφοριών σχετικά με τις μετρήσεις, τον αριθμό των επισκεπτών, το ποσοστό εγκατάλειψης, την πηγή επισκεψιμότητας κ.λπ.
Τα cookies διαφήμισης χρησιμοποιούνται για να παρέχουν στους επισκέπτες σχετικές διαφημίσεις και καμπάνιες μάρκετινγκ. Αυτά τα cookies παρακολουθούν τους επισκέπτες σε ιστότοπους και συλλέγουν πληροφορίες για την παροχή προσαρμοσμένων διαφημίσεων.
