Κεντρική

Χρονολόγηση

Για τη χρονολόγηση της αρχαιολογικής θέσης χρησιμοποιούνται συνδυαστικά σχετικές (καθορισμός στρωματογραφίας, τεχνομορφολογικά χαρακτηριστικά της λιθοτεχνίας, αναγνώριση μικροαπολιθωμάτων, παλυνολογία) και απόλυτες μέθοδοι χρονολόγησης (Οπτικώς Διεγειρόμενη Φωταύγεια pIRIR, παλαιομαγνητισμός).

Τέσσερα δείγματα από τα σκάμματα της πρώτης ανασκαφικής εξόρμησης υποβλήθηκαν σε ανάλυση με τη μέθοδο της Οπτικώς Διεγειρόμενης Φωταύγειας pIRIR, βάσει του πρωτοκόλλου των Thiel et al. (2011), στο εργαστήριο αρχαιομετρίας Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. Δημόκριτος στην Αθήνα. Τα αποτελέσματα της χρονολόγησης και η συζήτηση τους δημοσιεύθηκαν στο  Galanidou et al. 2016. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αυτά οι ποταμοχειμάρριες αποθέσεις, το περιβάλλον εύρεσης των Παλαιολιθικών εργαλείων, εκτέθηκαν για τελευταία φορά στην ηλιακή ακτινοβολία στο χρονολογικό φάσμα μεταξύ 476 και 164 χιλιάδων ετών πριν σκεπαστούν από άλλες επιχώσεις. Οι ηλικίες αυτές είναι, επομένως, ελάχιστες ηλικίες για τη δραστηριότητα των προϊστορικών ομάδων στη νοτιοδυτική Λέσβο, και βρίσκονται σε συμφωνία με τα τεχνολογικά και τυπολογικά χαρακτηριστικά των ευρημάτων. Η παρουσία της Αχελαίας παράδοσης σε μεγάλο χρονικό ανάπτυγμα στα Ροδαφνίδια συνδέεται με την προτίμηση που έδειχναν οι ανθρωπίδες στη νοτιοδυτική Λέσβο, ώστε να την επισκέπτονται και να διαβιούν στις παρυφές της Λεκάνης της Καλλονής κατ’ επανάληψη.

Γεωλογία – Στρωματογραφία – Παλαιογεωγραφία

Γεωλογία

Το γεωλογικό υπόβαθρο των Τεταρτογεννών αποθέσεων στα Ροδαφνίδια αποτελείται από πυρομβρίτη. Ο πυρομβρίτης είναι πέτρωμα που σχηματίστηκε από την πυροκλαστική ροή κίσσηρης κατά τη διάρκεια των ηφαιστειακών εκρήξεων της Κατώτερης Μειοκαίνου Εποχής (23-16 εκατομμύρια χρόνια). Ο λόφος οριοθετείται στα βόρεια από ένα μικρό ρέμα και στα δυτικά από μεγαλύτερο ρέμα που τροφοδοτείται από τις θερμές πηγές του Λισβορίου. Τα δύο ρέματα συνδέονται στα βορειοδυτικά του λόφου και εκβάλλουν στον Κόλπο της Καλλονής, ανατολικά των αλυκών του Πολιχνίτου. Στο νότιο και δυτικό μέρος του λόφου, η τεκτονική και η ροή του νερού στο ρέμα δημιούργησαν στο πυρομβριτικό υπόβαθρο ένα μικρό φαράγγι, και η περιοχή είναι απότομη και βραχώδης. Η βόρεια πλευρά του λόφου είναι λιγότερο επικλινής, με ομαλό ανάγλυφο.

Στην αλλουβιακή πεδιάδα, γύρω από την οποία ανέπτυσσαν δραστηριότητα οι Παλαιολιθικές ομάδες του Λισβορίου, αναπτυσσόταν ένα δίκτυο αποστράγγισης της λεκάνης της Καλλονής, όπου οι αύλακες άλλοτε, όταν η στάθμη της θάλασσας έπεφτε, διάβρωναν κατά βάθος τις αποθέσεις και απέθεταν κροκάλες (υψηλή ενέργεια), ενώ αντίθετα, όταν η στάθμη της θάλασσας ανέβαινε, η περιοχή λειτουργούσε σαν πλημμυρική πεδιάδα, στην οποία απετίθετο λεπτόκοκκο κλαστικό υλικό. Κατά το τέλος της Μέσης Πλειστοκαίνου Εποχής, λόγω του τεκτονικού καθεστώτος, άρχισε να λειτουργεί στην περιοχή ένα δίκτυο κανονικών και οριζόντιο-ολισθικών ρηγμάτων, προκαλώντας περιστροφή των ρηξιτεμαχών.  Εξαιτίας της διαφορικής ανύψωσης και της περιστροφής ενός τέτοιου ρηξιγενούς τεμάχους το οποίο ανυψώθηκε προς τα νοτιοανατολικά και βυθίστηκε προς τα βορειοδυτικά, σχηματίστηκε ο λόφος των Ροδαφνιδίων. Στη νότια πλευρά του λόφου, τα τεταρτογενή ιζήματα έχουν διαβρωθεί και είναι ορατό το πυρομβριτικό υπόβαθρο της αρχαιολογικής θέσης, ενώ στη βόρεια «βυθισμένη» πλευρά συναντάμε τις τεταρτογενείς αποθέσεις με τα στρώματα της Μέσης Πλειστοκαίνου εποχής, τα οποία και περιέχουν τα Παλαιολιθικά κατάλοιπα.

Στρωματογραφία

Στα Ροδαφνίδια ήλθε στο φως ένα εκτεταμένο υδρολογικό σύστημα με μικρότερους και μεγαλύτερους ποταμούς και χειμάρρους να διαρρέουν την περιοχή. Κατά τις παγετώδεις φάσεις, υπό συνθήκες ξηρασίας και με χαμηλή στάθμη της θάλασσας, στο σύστημα αυτό κυριαρχούσε η κατά βάθος διάβρωση χαράσσοντας τις παλαιοκοίτες του αποθέτοντας τελικά στις κοίτες χονδρόκοκκα ιζήματα. Αντίθετα κατά τις μεσοπαγετώδεις, όταν το κλίμα ήταν πιο θερμό αλλά και πιο υγρό και με τη στάθμη της θάλασσας υψηλή, η περιοχή εξελισσόταν σε αλλουβιακή πεδιάδα, πλημμύριζε και καλυπτόταν από λεπτόκοκκα ιζήματα. Ο εντοπισμός αυτών των αλληλοδιάδοχων φάσεων απόθεσης (χονδρόκοκκα ιζήματα κατά τις παγετώδεις, λεπτόκοκκα ιζήματα κατά τις μεσοπαγετώδεις) στη διάταξη των στρωμάτων επιτρέπει την σύνδεση των αρχαιολογικών ευρημάτων με το παλαιοπεριβάλλον τους, στο πλαίσιο της εναλλαγής των κλιματικών κύκλων της Πλειστοκαίνου Εποχής (παγετώδεις-μεσοπαγετώδεις).

Παλαιογεωγραφία

Η νοτιοδυτική Λέσβος, χάρη στη σύνθετη τοπογραφία, τα βραχώδη εξάρματα, τα ψηλά σημεία για την επόπτευση του τοπίου, τον μεγάλο υδάτινο όγκο, το πυκνό δίκτυο από μικρότερους υγροτόπους και το ηφαιστειακό τοπίο με τις θερμές πηγές και τα πυριγενή πετρώματα, δεν ήταν απλώς πέρασμα αλλά και σταθμός για εγκατάσταση. Η εξαιρετική αρχαιολογική ορατότητα οφείλεται εν πολλοίς στην καλή γνώση και επίμονη προτίμηση των Αχελαίων ομάδων σε μέρη που συνδυάζουν τα ιδιαίτερα αυτά φυσιογεωγραφικά χαρακτηριστικά.

Κατά τη διάρκεια της Μέσης Πλειστόκαινου Εποχής (780-125 χιλιάδες χρόνια Πριν από το Παρόν), αλλά και γενικότερα σε ολόκληρη τη διάρκεια της Τεταρτογενούς Περιόδου, η παλαιογεωγραφία της Λέσβου, όπως και ολόκληρου του Αιγαίου, τροποποιούνταν διαρκώς εξαιτίας πολύπλοκων γεωλογικών διεργασιών που αδιάκοπα μεταμορφώνουν το τοπίο έως και σήμερα, όπως η τεκτονική και η ηφαιστειακή δραστηριότητα καθώς και οι ευστατικές κινήσεις που οδηγούσαν συνεχώς σε σταδιακές αλλαγές στη στάθμη  της θάλασσας.

Για μεγάλα χρονικά διαστήματα κατά τις παγετώδεις περιόδους του Τεταρτογενούς, με την υποχώρηση της θαλάσσιας στάθμης, οι παράκτιες περιοχές του Αιγαίου τροποποιούνταν και η χερσαία έκταση των νησιών μεγάλωνε με αποτέλεσμα συχνά τα νησιά να ενώνονται είτε μεταξύ τους ή και με τις γειτονικές ηπειρωτικές ακτές. Σε τέτοιες περιόδους η Λέσβος συνδεόταν με την ακτή της Μικράς Ασίας δημιουργώντας χερσαία περάσματα που σήμερα είναι καταποντισμένα, και επιτρέποντας σε χερσαίους οργανισμούς, όπως θηλαστικά και ερπετά συμπεριλαμβανομένων των πρωτευόντων και των ανθρωπίδων, να μετακινηθούν και να εποικίσουν το νησί. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται από την παρουσία απολιθωμάτων πανίδας χερσαίων σπονδυλωτών που εντοπίστηκαν στα Βατερά με καθαρά ηπειρωτικό χαρακτήρα, και τα οποία χρονολογούνται στις αρχές της Πλειστοκαίνου Εποχής. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν το πρωτεύον Paradolichopithecus arvernensis, τον νυκτερευτή Nyctereutes megamastoides, τον ρινόκερο Stephanorhinus cf. etruscus, την καμηλοπάρδαλη Palaeotragus cf. inexpectatum και από τη γιγαντιαία χελώνα Geochelone atlas. Το σχετικά ομαλό Στενό της Μυτιλήνης αποτελούσε ένα πιθανό πέρασμα καθώς μια πτώση της στάθμης της θάλασσας της τάξης των 50 μ αρκούσε για να μετατρέψει το νησί σε δυτική προέκταση της Μικρασιατικής ακτής.

Με την υποχώρηση θαλάσσιας στάθμης οι δυο μεγάλοι φυσικοί κόλποι του νησιού, ο κόλπος της Καλλονής και ο κόλπος της Γέρας, έχαναν την επαφή τους με την θάλασσα. Μετατρέπονταν σε μεγάλες λίμνες αρχικώς με υφάλμυρο και προοδευτικά με φρέσκο νερό, διαμορφώνοντας ένα ελκυστικό περιβάλλον διαβίωσης για ανθρωπίδες και ζώα. Η ίδια περιοχή καλύπτεται από πυριγενή πετρώματα όπως οι πυρομβρίτες, οι βασάλτες, οι δακίτες, οι ανδεσίτες και οι τοφίτες  καθώς και από πετρώματα όπως οι κερατόλιθοι, που αποτελούν δευτερογενή προϊόντα υδροθερμικής προέλευσης, και τα οποία προήλθαν από την ηφαιστειακή δραστηριότητα στο βορειοανατολικό Αιγαίο κατά τη Μειόκαινο Eποχή. Με τα πετρώματα αυτά κατασκευάστηκαν τα εργαλεία της Αχελαίας παράδοσης.

Εργασίες Πεδίου

Η δραστηριότητα στο πεδίο περιλαμβάνει επιφανειακή σάρωση, ανασκαφή, γεωφυσική διασκόπηση και γεωλογική χαρτογράφηση. Συμπληρώνεται από θαλάσσια γεωφυσική έρευνα στον Κόλπο της Καλλονής και τη θάλασσα της νότιας Λέσβου.

Η εκτεταμένη διασπορά των Παλαιολιθικών ευρημάτων στα Ροδαφνίδια απαιτεί μια ερευνητική στρατηγική στο πεδίο που θεμελιώνεται σε τέσσερις πυλώνες. Ο πρώτος πυλώνας περιλαμβάνει επιφανειακή σάρωση του εδάφους γύρω από τον Κόλπο της Καλλονής και στους ποτάμιους άξονες που τον συνδέουν με τη νότια Λέσβο για τον εντοπισμό αρχαιολογικών καταλοίπων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην αναγνώριση σε φυσικές ή τεχνητές τομές του εδάφους στρωμάτων που περιέχουν Παλαιολιθικά εργαλεία ή Πλειστοκαινική πανίδα.  Κατά τη διάρκεια του σταδίου αυτού, η συναξιολόγηση της κατά τόπους ποσότητας και πυκνότητας των ευρημάτων όχι μόνο οριοθετεί γεωγραφικά την περιοχή αλλά και τεκμηριώνει την ποικιλία των οικοτόπων της Λέσβου στους οποίους έζησαν οι Παλαιολιθικές ομάδες.

Ο δεύτερος πυλώνας εδράζεται στα αποτελέσματα της επιφανειακής σάρωσης και στη χαρτογραφική μελέτη της γεωλογίας και του αναγλύφου. Περιλαμβάνει τη διάνοιξη δοκιμαστικών τομών σε μεγάλο βάθος για την αναγνώριση της στρωματογραφικής ακολουθίας. Στο στάδιο αυτό περισυλλέγονται οι πληροφορίες για τη γεωλογική και αποθετική ιστορία της περιοχής ενδιαφέροντος.

Εκεί όπου αναγνωρίζονται ορίζοντες με ανθρωπογενή κατάλοιπα η ανασκαφή αναπτύσσεται οριζόντια – στον τρίτο πυλώνα της έρευνας πεδίου. Στα Ροδαφνίδια έχουν διανοιχθεί τέσσερα αρχαιολογικά σκάμματα για τη διερεύνηση των ορίων των στρωμάτων και της χωρικής κατανομής των ευρημάτων σε κάθε στρώμα με δορυφορική καταγραφή των γεωγραφικών τους συνεταταγμένων. Πραγματοποιείται, τέλος, δειγματοληψία ιζημάτων με σκοπό τη χρονολόγηση και τη μελέτη μικρομορφολογίας εδάφους, μικροπαλαιοντολογίας, ιζηματολογίας για την κατανόηση της αποθετικής ιστορίας της αρχαιολογικής θέσης. Μετά το πέρας των ανασκαφικών εργασιών τα σκάμματα καταχώνονται με γεωύφασμα και φύλλα διογκωμένης πολυστερίνης.

Η ανασκαφική διερεύνηση της δομής του υπεδάφους στα Ροδαφνίδια συμπληρώνεται και καθοδηγείται από τις γεωφυσικές μεθόδους διασκόπησης. Με γεωηλεκτρική βαθοσκόπηση και τομογραφία αποτυπώθηκε η οροφή του πυρομβρίτη, του γεωλογικού δηλαδή υποβάθρου της θέσης, και προσδιορίστηκε η έκταση του υπερκείμενου κλαστικού ποταμοχειμάρριου σχηματισμού που εμπεριέχει τα ευρήματα.

Ο τέταρτος πυλώνας του προγράμματος περιλαμβάνει γεωλογική έρευνα πεδίου στη στεριά και γεωφυσική-γεωλογική έρευνα στη θάλασσα από γεωεπιστήμονες και ωκεανογράφους, για να χαρτογραφηθούν τα ρήγματα και οι κατακόρυφες και οριζόντιες μετατοπίσεις που έχουν προκαλέσει, να ανασυντεθεί η μορφολογική εξέλιξη – ιστορία του τοπίου, των ακτογραμμών της Λέσβου και να εντοπιστούν οι πηγές των πετρωμάτων που χρησιμοποιήθηκαν για τη λάξευση των Παλαιολιθικών εργαλείων.

Οι πυλώνες δύο και τρία για τη διερεύνηση του υπεδάφους εγγράφονται στην Αρχαιολογία της Θέσης, ενώ οι πυλώνες ένα και τέσσερα εγγράφονται στην Αρχαιολογία του Τοπίου.

Χρονολόγιο

Η ιστορία της έρευνας ξεκινά το 2000, όταν ο Χάρης Χαρίσης και ο Μάκης Αξιώτης, χαρισματικοί γιατροί με πολυσχιδή φυσιογνωστικά και αρχαιολογικά ενδιαφέροντα, επισκέφτηκαν τα Ροδαφνίδια για να αποτυπώσουν τον νερόμυλο του 19^ου αιώνα. Η ανεμελιά της κυριακάτικης εκδρομής συνοδεύτηκε από την παρατήρηση ότι ο οργωμένος λιόφυτος αγρός νότια του μύλου ήταν διάστικτος από εργαλεία αποκρουσμένα σε κερατόλιθο, αφυελωμένο ηφαιστειακό γυαλί, ανδεσίτη και βασάλτη. Την ίδια χρονιά, η δημοσίευση στο περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες της μελέτης τους «Ίχνη Παλαιολιθικής εγκατάστασης στη Λέσβο» αναγνώριζε τέσσερεις παραδόσεις στη συλλογή από τα Ροδαφνίδια: Αχελαία, πρωτο-Levallois, Levallois και λεπτολιθική, κατέγραφε την απουσία ιχνών στις επιφάνειες των εργαλείων που θα είχαν προέλθει από τη μεταφορά τους από το νερό και πρότεινε ότι τα αντικείμενα είχαν λαξευθεί επιτόπου (Χαρίσης κ.ά. 2000).

Τον Οκτώβριο του 2009, ο Μάκης Αξιώτης οδηγεί το μπλε Volkswagen του στα Ροδαφνίδια με συνεπιβάτες τη Νένα Γαλανίδου και τον Χρόνη Τζεδάκη. Σε όλη τη διαδρομή, το όχημα ξεχειλίζει από το αστείρευτο πάθος του οδηγού για τον γενέθλιο τόπο του. Περιγράφει με ακρίβεια το κάθε φυτό, το κάθε πέτρωμα. Η πρώτη γνωριμία με τα Ροδαφνίδια δεν αφήνει την παραμικρή αμφιβολία ότι οι γιατροί διέγνωσαν σωστά. Κοντά στον νερόμυλο βρίσκεται λιθοτεχνία προετοιμασμένων πυρήνων, αλλά στο κεντρικό και ψηλότερο σημείο του λόφου κυριαρχούν τα χαρακτιριστικά της Κατωτέρης Παλαιολιθικής Εποχής Μεγάλα Κοπτικά Εργαλεία. Πολλά από αυτά είναι χτισμένα στις ξερολιθιές που ορίζουν τις ιδιοκτησίες ή γύρω από τις ρίζες των ελιών, βαριές πέτρες που συγκρατούν τα δίχτυα κατά την ελαιοκομική περίοδο. Κι ενώ στο «πήγαινε» ο μόνος ενθουσιώδης της παρέας ήταν ο οδηγός, στο «έλα» το αυτοκίνητο έχει μετατραπεί σε αερόστατο. Η παρέα πετά με καύσιμο το ευγενές αέριο της ευφορίας από μια σημαντική ανακάλυψη.

Το Νοέμβριο του 2010 ολιγομελής ομάδα εργασίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, πραγματοποιεί επιφανειακή σάρωση στα Ροδαφνίδια με προφορική άδεια της τότε εφόρου αρχαιοτήτων. Καθώς προετοιμαζεται το αίτημα προς το Υπουργείο Πολιτισμού για την αδειοδότηση συστηματικής έρευνας, πρέπει να οριοθετηθεί σε τοπογραφικό διάγραμμα η περιοχή ενδιαφέροντος. Οι φθινοπωρινές βροχές έχουν μετατρέψει τον ελαιώνα σε έναν υγρό και καταπράσινο τόπο και από το βάρος της λάσπης τα μποτάκια ζυγίζουν αρκετά κιλά το καθένα. Οι χρωματικές αντιθέσεις τής καλά ποτισμένης γης κάνουν πιο εύκολο τον εντοπισμό ευρημάτων στην επιφάνειά της. Η ομάδα θα μαζέψει χειροπελέκεις και κοπείς και θα επιβεβαιώσει τη σημαντική παρουσία της Αχελαίας παράδοσης στη λιθοτεχνία από τα Ροδαφνίδια. Το δεύτερο εξίσου ενδιαφέρον στοιχείο της ολιγοήμερης έρευνας ήταν η απουσία κεραμικών ευρημάτων. Ο Μιχάλης Σπυριδάκης θα χαρτογραφήσει τα όρια της επιφανειακής διασποράς. Είναι μόνο η αρχή.

Κατά τη διάρκεια της εργασίας στο πεδίο, ο Γιώργος Καρασταμάτης, που διατηρεί τη μοναδική φάρμα με ζώα στα Ροδαφνίδια, με χαρακτηριστική συστολή προσεγγίζει την ομάδα και ρωτά: «Κοπέλες, τι ψάχνετε εδώ;». «O σκύλος δαγγονη» γράφει ο τοίχος της φάρμας του, αλλά το φασαριόζικο τσομπανόσκυλο, η Μπλακ, ανταποκρίνεται στα τρυφερά κελεύσματα της ομάδας. Η μοναχική Μπλακ, θα γίνει ο άγρυπνος φύλακας του αρχαιολογικού χώρου μέχρι την άνοιξη του 2019.

Τον Ιούνιο του 2011, στο καφενείο του κυρίου Παναγιώτη Χατζηπαναγιώτη στην αγορά του Λισβορίου, ο δήμαρχος Δημήτρης Βουνάτσος έχει συγκαλέσει λαϊκή συγκέντρωση. Η ΝΓ, συνοδευόμενη από τον αντιδήμαρχο Νίκο Κατράνη, ξεδιπλώνει στους κατοίκους της κοινότητας το όραμά της για έρευνα με επίκεντρο τα Ροδαφνίδια. Η «αγορά», η πλατεία του χωριού, είναι κατεξοχήν ανδρική επικράτεια και η παρουσία μιας γυναίκας εκεί αξιοπερίεργο γεγονός. Την αρχική δυσπιστία απέναντι στην αρχαιολόγο ακολουθεί η έκπληξη και η απορία. Μπορεί πραγματικά η γη εκείνη να κρύβει τέτοια μυστικά; «Αυτό που σας ζητώ είναι να με αφήνετε να σκάβω τη γη σας για λίγους μήνες το χρόνο. Σας υπόσχομαι να την επιστρέφω όπως ακριβώς τη βρήκα. Βοηθήστε με να αποκαλύψω τι κρύβει το υπέδαφός της και ίσως κάποτε να μπορούμε να ονειρευτούμε μαζί ένα διαφορετικό αύριο». Η συνάντηση ολοκληρώνεται με χαμόγελα ελπίδας.

Τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 2012, το Πανεπιστήμιο Κρήτης πραγματοποιεί την πρώτη ερευνητική αποστολή. Θα ακολουθήσουν αρχαιολογικές αποστολές τον Μάϊο του 2013, τον Ιούλιο του 2013, τον Ιούλιο-Αύγουστο του 2014, τον Μάρτιο-Απρίλιο του 2015, τον Ιούνιο 2015, τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 2015, τον Μάρτιο-Απρίλιο 2016 και τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 2016 οπότε και ολοκληρώθηκε το πρώτο πενταετές πρόγραμμα έρευνας πεδίου.

Το 2017 ανανεώθηκε η αδειοδότηση για τη δεύτερη πενταετία (2017-2021) συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας. Η πρώτη αποστολή στο πεδίο πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 2017, και οι επόμενες τον Ιούλιο-Αύγουστο του 2018, τον Οκτώβριο του 2018, τον Απρίλιο του 2019, τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 2019, τον Ιούλιο του 2020 και τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 2020.

Τα Ροδαφνίδια

Τα Ροδαφνίδια είναι ένας χαμηλός λόφος στις δυτικές υπώρειες του Λισβορίου, δίπλα στις θερμές πηγές του Αϊ-Γιάννη και μόλις ένα χιλιόμετρο από τη νοτιοανατολική ακτή του Κόλπου της Καλλονής. Τα Παλαιολιθικά ευρήματα εντοπίζονται στο υπέδαφος, σε παλαιές ποταμοχειμάρριες αποθέσεις. Κάποιες από τις αποθέσεις αυτές ανυψώθηκαν λόγω της τεκτονικής δραστηριότητας και έπειτα διαβρώθηκαν με αποτέλεσμα αρχαιολογικό υλικό να εντοπίζεται και στην επιφάνεια του εδάφους.

Καθώς εξελίσσεται η ανασκαφική έρευνα σε διαφορετικές τοποθεσίες στο Λισβόρι και προχωρά η μελέτη του αρχαιολογικού υλικού μια πολύπλοκη αποθετική ιστορία αποκαλύπτεται. Περιλαμβάνει κεφάλαια απόθεσης, μεταφοράς και επαναπόθεσης λίθινων εργαλείων, πυρήνων και αποκρουσμάτων που ξεκινά τουλάχιστον πριν από μισό εκατομμύριο χρόνια. Τα αρχαιολογικά ευρήματα ανασκάπτονται σε στρώματα που περιέχουν χονδρόκοκκα ιζήματα και αντιστοιχούν σε αποθέσεις παγετώδων φάσεων στις κοίτες των ποταμοχειμάριων αυλάκων. Αποτελούν προϊόντα επαναπόθεσης προερχόμενα από παλαιότερα στρώματα, τα οποία διαβρώθηκαν με αποτέλεσμα το υλικό τους να παρασυρθεί από τα νερά των ποταμών και να μεταφερθεί από την αρχική του θέση σε χαμηλότερες θέσεις μέσα στο αλλουβιακό πεδίο.

Οι Παλαιολιθικές ομάδες διαβιούσαν γύρω από μία αλλουβιακή πεδιάδα που κατέληγε στη μεγάλη και αβαθή λεκάνη του σημερινού Κόλπου της Καλλονής. Αυτή η πλούσια σε φυσικούς πόρους λεκάνη προσέλκυε κοπάδια ζώων και ανθρωπίδες καθ’ όλην τη διάρκεια της Μέσης Πλειστοκαίνου Εποχής. Οι ανθρωπίδες κατασκεύαζαν, χρησιμοποιούσαν και απέρριπταν τα Αχελαία εργαλεία στις όχθες μικρών ποταμών. Στις γειτονικές εμφανίσεις πυρομβριτών και θερμών πηγών έβρισκαν προστατευμένα περιβάλλοντα κατάλληλα για καταφύγιο και ανάπαυλα, ειδικά κατά τις παγετώδεις φάσεις και τις άσχημες κλιματολογικές συνθήκες.

Πλην της Παλαιολιθικής θέσης, το μνημειακό απόθεμα στα Ροδαφνίδια συμπληρώνουν ένας νερόμυλος του 19^ου αιώνα, στη δυτική ρίζα του λόφου, μία κρήνη κρυμμένη κάτω από την πυκνή βλάστηση στα ανατολικά του νερόμυλου και ένα λατομείο πυρομβρίτη, πετρώματος που χρησιμοποιείται ευρέως ως δομικό υλικό στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Λέσβου, στη νότια πλευρά της ιδιοκτησίας Χατζόγλου. Κατάλοιπα από τo μυλαύλακo του νερόμυλου σε δύο όμορες ιδιοκτησίες μαρτυρούν τη μετατόπιση του ρέματος προς τα δυτικά κατά τον τελευταίο αιώνα.

Το τοπωνύμιο «Ροδαφνίδια» αναφέρεται στις πικροδάφνες ή ροδάφνες (Nerium oleander), που κάποτε αποτελούσαν το χαρακτηριστικό φυτό του λόφου. Τα Ροδαφνίδια είναι σήμερα ένας μεγάλος ελαιώνας, ένα από τα επίκεντρα της ελαιοκομικής δραστηριότητας των κατοίκων του Λισβορίου και του Πολιχνίτου. Τη χλωρίδα του λόφου συμπληρώνουν δένδρα, όπως η τετραμίθρα (Pistacia atlantica), η αχλαδιά (Pyrus spinosus), το ρουπάκι (Quercus pubescens), ο πρίνος (Quercus coccifera) και η λυγαριά (Vitex agnus castus) θάμνοι και φρύγανα, όπως ο σχίνος (Pistacia lentiscus), η λαδανιά (Cistus incanus), ο αβαγιανός (Lavandula stoechas), άγρια σπαράγγια (Asparagus acutifolius), σιρίτια (Osyris alba),  αστoιβές (Sarcopotetium spinosum)· αγκάθια (Carlina corymbose, Centaurea lolstitialis, Carthamus dentatus, Carthamus lanatus, Scolymus hispanicus)· λουλούδια, όπως το βάλσαμο (Hypericum triquetrifolium) και η κεφαλαριά ή κουφολάχανο (Cephalaria transylvanica). Τον λόφο διατρέχει και διαιρεί στα δύο αγροτικός δρόμος στον άξονα ανατολή–δύση. Εκατέρωθεν του δρόμου, οι ιδιοκτησίες ορίζονται από χαμηλές ξερολιθιές, τα «σέτια», στη ντοπιολαλιά.

Eρευνητικό Πρόγραμμα

Tο πρόγραμμα «Παλαιολιθική Λέσβος» ερευνά τις απαρχές της κατοίκησης στο Αιγαίο. Από το 2012 εκπονείται από το Πανεπιστήμιο Κρήτης σε συνεργασία με άλλα πανεπιστήμια και ερευνητικούς φορείς στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Με επίκεντρο τη συστηματική ανασκαφή στα Ροδαφνίδια, μία υπαίθρια θέση στον Κόλπο της Καλλονής στρατηγικά τοποθετημένη δίπλα στις θερμές πηγές του Λισβορίου, εξετάζει τη δραστηριότητα των προϊστορικών ανθρώπων στη Λέσβο το τελευταίο μισό εκατομμύριο χρόνια.

Η ανασκαφή αποκαλύπτει, ανάμεσα σε άλλα ευρήματα, λιθοτεχνία της Αχελαίας τεχνικής παράδοσης. Παλαιολιθικοί πυρήνες, αποκρούσματα και εργαλεία ανάμεσά τους και μεγάλα κοπτικά εργαλεία. Παλαιολιθικά κατάλοιπα εντοπίζονται επίσης στην επιφάνεια του εδάφους στον άξονα Βασιλικών – Λισβορίου – Νιφίδας  και στον άξονα Πολιχνίτου – Βατερών. Μαρτυρούν ότι  οι ομάδες της Κατώτερης Παλαιολιθικής Εποχής ζούσαν σε μεγάλη ακτίνα γύρω από το Λισβόρι στη Λεκάνη της Καλλονής και τη νότια Λέσβο. Η Παλαιολιθική Λέσβος συμπληρώνει μια ψηφίδα στο ατελώς γνωστό ψηφιδωτό του πρώιμου προϊστορικού κόσμου, εκεί ακριβώς όπου η Ασία συναντά την Ευρώπη, το βορειοανατολικό Αιγαίο.

Το πρόγραμμα ερευνά τις διεργασίες που συνδέονται με:

• Τον σχηματισμό της αρχαιολογικής θέσης στο Λισβόρι-Ροδαφνίδια, με έμφαση στη συμβολή των πολιτισμικών και των γεωλογικών παραγόντων.
• Τον χρόνο των μεταναστευτικών επεισοδίων και τη διάρκεια της παρουσίας των ανθρωπιδών στη Λέσβο.
• Την έκταση, τους οικότοπους και τον χαρακτήρα της Παλαιολιθικής κατοίκησης στη Λέσβο. Η διασπορά και η πυκνότητα της Αχελαίας λιθοτεχνίας παραμένουν ως σήμερα πρωτόγνωρες για τα δεδομένα τόσο της νοτιοανατολικής Ευρώπης όσο και της βορειοανατολικής Μεσογείου.
• Τον ρόλο της Λέσβου και του Αιγαίου στις μετακινήσεις των ανθρωπιδών από την Αφρική προς την Ευρασία και αντιστρόφως κατά τη Μέση Πλειστόκαινο Εποχή.

Η Παλαιολιθική Λέσβος είναι μέρος της παγκόσμιας έρευνας για την Καταγωγή και Εξέλιξη του Ανθρώπου. Συγκεντρώνει πολύτιμες μαρτυρίες για την τεχνολογία, τον τρόπο ζωής και τα ενδιαιτήματα των παλαιότερων κατοίκων του Αιγαίου. Τροφοδοτεί τη συζήτηση για τον πρώιμο αποικισμό της Ευρώπης και τις μεταναστεύσεις στην Ευρασία με αρχαιολογικό υλικό, στρωματογραφημένο και χρονολογημένο με απόλυτες και σχετικές μεθόδους. Συμπληρώνει έναν κρίκο στην αλυσίδα της Παλαιολιθική Ελλάδας. Αναδεικνύει το σημερινό Αιγαίο ως έναν χώρο που συνέδεε τη νότια Βαλκανική Χερσόνησο με την Ανατολία. Σε περιόδους ταπείνωσης της θαλάσσιας στάθμης η Αιγαιακή Λεκάνη προσέφερε  ποικιλία παράκτιων φυσικών πόρων διαβίωσης προσελκύοντας πληθυσμούς θηλαστικών και ανθρωπιδών. Ο ζωτικής σημασίας αυτός χώρος σήμερα βρίσκεται στον βυθό του Αιγαίου Πελάγους αλλά στην Πλειστόκαινο Εποχή λειτουργούσε ως μια χερσαία γέφυρα που ανοιγόκλεινε ακολουθώντας τους κύκλους της κλιματικής αλλαγής και τις ακόλουθες ευστατικές και τεκτονικές μεταβολές. Μέσα από μια διεπιστημονική προσέγγιση η ερευνητική ομάδα επιχειρεί να αφηγηθεί και να ερμηνεύσει την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού στο προϊστορικό Αιγαίο συνεξετάζοντάς την με την ιστορία του παλαιοπεριβάλλοντος και του παλαιοκλίματος.